Muzeum Historyczne w Grajewie (Grajewska Izba Historyczna) - Eksponat miesiąca - Maj 2025 r.

Przedmiot wykonany został ze stopu metali określana jako alpaka (biały metal). Opisywany przedmiot wykonany został w formie lekko wypukłego odlewu o kształcie krzyża równoramiennego o wymiarach zewnętrznych 25x25 mm.

Awers to odznaka wzorowana na krzyżu Virtuti Militari. Posiada delikatnie wklęsłe krawędzie ramion o szerokości 15 mm na zewnątrz i 5 mm u ich nasady. Każde z ramion posiada wypukłe obramowanie i kropkowane wnętrze (symbolizując ziarenka piasku). Na poziomych ramionach znajduje się napis: na lewym: CZU, a na prawym: WAJ. Ramiona połączone wieńcem ze splecionych gałązek laurowych (po lewej stronie) i dębowych (po prawej stronie), wieńce przechodzą pod poziomymi ramionami, a nakładają się na ramiona pionowe. Na dole połączone są symbolicznym węzłem. W centrum krzyża koło o śr. 10 mm, z wypukłym obramowaniem, w którego centrum znajduje się wypukła lilijka, od której odchodzą promienie.

Na rewersie przy krawędziach poziomych ramion przylutowano dwa uchwyty z cienkiego miedzianego drutu w formie prawie okrągłych oczek o średnicy 4 mm, służące do mocowania krzyża do munduru. Na górnym ramieniu wygrawerowano litery: CN, a na dolnym liczba: 366.

Forma i technika wykonania krzyża pozwala stwierdzić, że został on wykonany w latach trzydziestych XX w. przez Centralną Komisję Dostaw Harcerskich w Warszawie i określany jest jako typ „żeński”.

Według informacji przekazanej przez ofiarodawcę krzyż należał do Marianny Majewskiej z Grajewa. Na podstawie posiadanych w naszych zasobach materiałów udało się ustalić, że w latach trzydziestych XX w. służyła ona najpierw w II Drużynie Harcerek im. Królowej Jadwigi, a następnie była sekretarką w III Drużynie Harcerek im. płk Emilii Plater.

W 1916 r. Krzyż Harcerski w prezentowanym kształcie i symbolice zaprojektowany przez
ks. Kazimierza Lutosławskiego stał się oficjalna oznaką polskiego skautingu (harcerstwa). Wszystkie umieszczone na nim elementy (lilijka, CZUWAJ, wieniec laurowy, okrąg, wieniec dębowy, ziarna piasku, promienie, ramiona krzyża), stanowią istotne części harcerskiej symboliki. Otrzymuje ją harcerz po przebyciu okresu próbnego, zazwyczaj podczas uroczystej ceremonii Przyrzeczenia. Krzyż Harcerski nie ma swojego pierwowzoru w skautingu; jest specyficznie polski i wyróżnia harcerstwo na tle innych organizacji skautowych.